Lingua Franca?

Eeuwenlang was Latijn de wereldtaal bij uitstek. Van de toen bekende wereld dan toch, en vooral in de hogere politieke, maatschappelijke en intellectuele kringen. Maar dat was niet altijd zo, en het was ook niet continu . Het Latijn van de pragmatische down-to-earth(!) Romeinen won het zo'n 2000 jaar geleden van het toen meer intellectuele Grieks. Het Latijn volgde in de opmars van de Romeinse legers door een groot deel van Europa, en werd daar in de loop der jaren gevulgariseerd tot de romaanse talen die thans in die gebieden gesproken worden. Maar na de ondergang van het West-Romeinse rijk kwam er ook een graduele neergang van het Latijn. Koninklijke hoven en kerkelijke abdijen werden eilandjes van beschaving in de woelige zee van de Dark Ages(!). De rol van taal van de wetenschappen werd overgenomen door het Arabisch, en in de Arabische streken bloeide de handel en de koninkrijken. Maar met de komst van de Renaissance, eerst in Italië en in de Nederlanden, kwam naast de voorliefde voor de klassieken ook het Latijn terug. Wetenschappers en schrijvers latiniseerden hun naam, en Latijn was weer helemaal in. her en der werden latijnse scholen opgericht. Maar intussen waren de volkstalen opgekomen en werden die door de nieuwe natiestaten als officiële taal gebruikt. Het latijn werd weer dode taal, en vooral gebruikt voor geijkte uitdrukkingen en begrippen (Latijn is immers een kernachtige taal) in allerlei vakgebieden en voor wetenschappelijke doeleinden. Al rond de tijd van de Franse revolutie primeerden de wat nu moderne talen worden genoemd, terwijl het Latijn een 2de keer aan een gestage neergang begon. In Europa werden Frans, Duits, Engels, Spaans, Italiaans, en Russisch belangrijk, en dankzij de ijverige Noord-Nederlandse wereldhandelsreizigers ook wel Nederlands. Dat duurde, met hoogtes en laagtes (Frans was bijvoorbeeld de belangrijkste taal tijdens het bewind van Napoleon), tot na de 2de Wereldoorlog. Toen was Europa ontredderd en kapotgeschoten en werd door de Verenigde Staten ondersteund, Engeland was moreel sterk omdat het niet bezet was geweest, de Koude Oorlog was begonnen en de "American way of life" maakte opgeld. Met andere woorden, het Engels had gezegevierd en nam nog in belang toe. In de wetenschappen en technologie (eerst met computers, dan met telecom en internet) maar ook in de maatschappij (met opkomst van andere delen in de wereld waar Engels zoniet de eerste, dan toch de tweede taal werd) en de economie (met de dollar kwam ook de taal in de intwikkelingslanden, en tegenwoordig wordt ook in Duitsland meer Engels gesproken, zeker in de multinationals) en de politiek (nu wordt zelfs Frans meer en meer door Engels verdrongen als de diplomatieke taal bij uitstek). Als je tegenwoordig als schrijver of wetenschapper wil gelezen worden, moet je ook in Engels publiceren (waarom schrijf ik dit in het Nederlands?). Velen doen dat wel in een gebrekkig Engels (ook wel "international english" of smalender "conference english" of "globish" genoemd vanwege de misschien 2000 woorden tellende woordenschat en eenvoudige syntax) maar dat deert niet.
Het Latijn lijkt dus wat belegen geworden, en over tijd. Ik las onlangs dat ook in het plantenrijk (gebaseerd op het systeem van Linnaeus(!)) geen beschrijving van nieuwe planten in het Latijn meer hoeft, en in het dierenrijk is dat al langer niet meer gebruikelijk. Maar desondanks is Latijn nuttig voor wie (meerdere) romaanse of germaanse talen wil leren, voor wie een beroep als dokter, advocaat, wetenschapper, ingenieur etc overweegt, of wie geschiedenis bestudeert of erin geïnteresseert is. Het leert je bovendien denken in structuren, en nadenken over taalvormen, grammatica, zinsconstructie, woordevolutie. En het is een enorme bron van culturele baggage van onze lange en rijke westerse beschaving.
Maar wat zal de toekomst ons brengen? Zal bijvoorbeeld het Chinees (Mandarijns) ooit het Engels vervangen? Misschien, wie weet. Deze eeuw? Daar twijfel ik nog meer aan. Ook Japen was in de 2de helft van vorige eeuw een sterk opkomende natie met veel technologische vooruitgang, maar Japans wordt wereldwijd nauwelijks gesproken (Er wordt ook nauwelijks Engels in Japan gesproken, en dat is nog verrassender). In China zal misschien mettertijd wel meer Engels gesproken worden en er zal misschien meer Chinees gestudeerd worden in het Westen, maar het zal toch een hele tijd duren. Machine translations(!) nemen overigens ten dele de noodzaak weg. De enige mogelijkheid dat Chinees wereldwijd de belangrijkste taal zou kunnen worden is als het Westen met zijn Engels in decadentie ten onder zou gaan. Zoals de Romeinen indertijd -- en dat kan makkelijk een paar honderd jaar duren (denk bijvoorbeeld aan de Muselmannen die in 1687 voor de poorten van Wenen stonden en het Ottomaanse rijk dat als "zieke man van Europa" pas ten onder ging rond 1920).
Als jullie zich afvroegen waarom er hierboven telkens "!" staat: dat is waar ik een Engelse uitdrukking gebruikte om een begrip duidelijk te maken. Net als men destijds met Latijnse uitdrukkingen deed. Er komen steeds meer dergelijke Engelse begrippen op ons af -- vaak nieuwe, maar soms ook Engelse versies van wat ook in het Latijn al een uitdrukking was. Die worden door de nieuwe generaties beter herkend, omdat we tegenwoordig via de media vooral overspoeld worden door het Engels en niet door het Latijn. De nieuwe Lingua Franca dus, en niet de oude.
En tenslotte, hoe wordt Lingua Franca best in het nederlands vertaald? "Wereldtaal bij uitstek") Dat oomvat alleszins de idee dat de taal tegenwoordig -- en dat is anders da vroeger -- wereldwijd verspreid is en niet enkel in de toenmalig bekende wereld. Of anders "Universele Taal"? Dat klinkt toch een beetje te allesomvattend, want het universum is wel ontzettend groot en daar wordt -- voor zover wij weten -- niets gesproken. En in het ISS, dat op enkele 100-en kilometer boven de aarde rondcirkelt, spreekt men evenzeer Russisch als Engels. Over Engels gesproken, hoe vertaal je het begrip best in de nieuwe Lingua Franca?
(bron: original_open-english-mission.jpg)