Quo vadis, Ecclesia?

Na de opmerkelijke en moedige (of is het rijkelijke late?) "outing" en daarbijhorende ontslag van bisschop Van Gheluwe, is de hel losgebarsten in de Vlaamse Kerk. Letterlijk. Wie had gedacht dat in deze ogenschijnlijk minzame, verstandige, voor rede vatbare figuur een pedofiel verborgen zat?

Velen zijn geraakt. Uiteraard de slachtoffers van het betrokken en ander kindermisbruik, maar ook allen die vertrouwen hadden gelegd in de Brugse bisschop, hem hadden horen preken, voor hem werk hadden verricht. Het is een geweldig zware slag voor alles dat kerkelijk is in Vlaanderen, en voor ieder die gelooft in of respect heeft voor de Kerk en haar leer.

Maar het is erger. De maskers vallen af. Er komen nu vele gevallen boven water van meer misbruik, vaak jaren geleden en intussen verjaard. Van mensen die zó beschaamd waren dat ze niets dierven laten merken, maar al die tijd heimelijk boos of tenminste ontgoocheld moeten zijn geweest.

Zal de Kerk in Vlaanderen dit overleven? Vele mensen hebben de Kerk de rug toegekeerd, en dat proces lijkt enkel maar te versnellen met de jongere generaties. Ten eerste zijn meer en meer mensen (al dan niet bewust) ongelovig. Er zijn daarnaast ook heel wat mensen (de grootste groep?) die gewoon onverschillig zijn of zijn geworden tegenover de soms wereldvreemde standpunten van de Kerk en haar leer, zeker in onze dagelijkse harde, werkelijke wereld. Daardoor zijn zij echter vervreemd van niet alleen de hopeloos verouderde toestanden (wie gelooft bijvoorbeeld nu nog in aflaten? -- die bestaan nog écht!), maar ook van (weliswaar niet exclusief maar toch essentiële) christelijke waarden als bijvoorbeeld naastenliefde. En daarmee hebben zij ook vaak een deel van de waardevolle boodschap die de Kerk verkondigt, als kind met het badwater weggegooid. En een derde groep van mensen met een klaarblijkelijke nood aan geestelijk leven (het zit duidelijk in de aard van het beestje) is allang of recentelijk overgestoken naar andere godsdiensten of naar alternatieve vormen van spiritualiteit. Daarbij horen echter ook vormen van soms bedenkelijk geestelijk voedsel als daar zijn new age en andere horoscopen en paranormaliteiten. Die zogenoemde alternatieve vormen van spiritualiteit trekken ook mensen aan die hun rituelen (doop, lentefeest, huwelijk, overlijden, etc) toevertrouwen aan ondernemingen die niet aan een godsdienst gebonden zijn. Die proberen het spirituele moment los te maken van de kerkelijke traditie en gebruiken. Een voorbeeld is "De Oever" ( http://www.uwmoment.be/ ) dat ik onlangs leerde kennen. Alle respect daarvoor. Zij zetten een traditie voort én beantwoorden aan een vraag van mensen. En ding dat hieruit blijkt is dat de wereld individueler wordt en de mens centraler komt te staan (in plaats van een Opperwezen). De Mens Zelf, de Eigen Ik, is in feite het nieuwe Opperwezen.

Overigens, wat is een godsdienst? Iedereen mag er 1 beginnen. Je moet een Leer bedenken (dat is de inhoud, denk aan Scientology waar boeken met leerstellingen of cursussen duur verkocht worden), met daarbij een Doel (dat is wat je de gelovige gemeenschap wil bereiken, denk aan de rijstpap met gouden lepeltjes) en gebaseerd op een Dogma (dat is wat je móet geloven, anders hoor je er niet bij) bestaande uit een aantal basisstellingen of axioma's (denk aan de cathechismus vroeger), een Opperwezen definiëren (dat is je God, en waarom niet Je Eigen Grote Zelf? denk aan Baghwan), en enkele Rituelen erbij verzinnen (dat zijn de uiterlijke vormen en tradities, alleen het gekste is goed genoeg). En dan helpt het natuurlijk om charisma te hebben, reclame en marketing er tegenaan te gooien, wonderen verrichten in de ogen van de mensen (of een goede goochelaar of illusionist zijn), en geld vragen voor dat goede Doel. Natuurlijk kan niet iederéén dat doen, want in extremis zou elke godsdienst slecht 1 aanhanger hebben. Enfin, alle gekheid op een stokje -- maar al lachende vertelt men de waarheid.

Terug naar het probleem van de priester-pedofiel. Waarschijnlijk bestond het probleem vroeger ook (dat weet ik niet), maar het lijkt mij dat door de vergrijzing van het priestercorps en de sterke achteruitgang van roepingen in Vlaanderen sommige bedenkelijke figuren meer op de voorgrond zijn gekomen. Als het bij wereldvreemde of teruggetrokken seminaristen was gebleven (of homo-seminaristen, want die zijn er ook), was het nog aanvaardbaar. Maar blijkbaar werden pedofielen ook "geroepen" om in te treden. En dat is niet aanvaardbaar. Men heeft in de Kerk de doodsstrijd van de dalende roepingen te lang gerekt en aldus de deur opengezet voor kandidaten die er niet thuishoren. Het ware, nu achteraf bekeken (en dat is uiteraard makkelijk om te zeggen), alvast beter geweest om het celibaat al jaren geleden af te schaffen. Dan zouden ongetwijfeld een aantal vrijwilligers priester zijn geworden, en zouden anderen zich ervan weerhouden hebben gevoeld. Het argument van de Kerk is dat een celibataire priester al zijn tijd voor God beschikbaar heeft. Maar een gehuwde priester heeft anderszijds veel rijkere ervaringen, zoals zorgen en problemen maar ook de vreugde en liefde van een kind. En dat helpt hem om zijn pastorale taak uit te voeren. De rol van een priester is niet meer als vroeger enkel God vereren, maar nu meer de mensen bijstaan en dóór hen God eren. Het feit dat de kerken zonder celibataire verplichting (anglicanisme, amerikaanse kerken) het relatief gesproken goed doen en vandaag de dag bloeien in plaats van wegkwijnen, versterkt de these. Afschaffen van het celibaat is maar 1 aspect, maar wel een fundamentele stap naar een oplossing voor de belaagde Kerk om in onze moderne wereld te kunnen bloeien.

Overigens, een andere eveneens fundamentele en mijns inziens wenselijke stap is het priesterschap openstellen voor vrouwen. Het argument van de Kerk is dat Jezus 12 mannen als apostelen koos. Maar dat moet eerder gezien worden in de historische context van 2000 jaar geleden, toen de vrouw "mancipium" was, dat is een bezitting, of anders gezegd een stuk van het meubilair. Er was immers nog geen emancipatie. Echter, deze wenselijke evolutie is door de vorige paus al in 1994 afgeblokt via een apostolische brief "Ordinatio Sacerdotalis". Johannes Paulus II mag dan al een aantal positieve ontwikkelingen mede gestalte gegeven hebben, dit is er géén van.

Wat er ook van zij, halsstarrig vasthouden aan vroeger en geen enkele verandering tolereren (om welke reden dan ook), komt neer op sclerotische verstarring verwarren met waardevolle traditie. Een traditie of gewoonte moeten ook kunnen evolueren, alleen niet te snel. Want dan is het geen traditie meer, maar revolutie.

Dus: Quo vadis, Ecclesia? Mea culpa slaan, praten over boetedoening, vergeving en hernieuwing? Dat zal deze keer niet voldoende zijn. Operatie schade beperken, het imago redden met een PR-campagne, wijzen op het vele goede werk dat toch óók door de Kerk in Vlaanderen gebeurt? Dat kan goed zijn, maar zal niet helpen. Nu door de woestijn trekken, een loutering doormaken, en enkel de pure christenen behouden die de enige juiste Leer aanhangen? Dat zal de Kerk in Vlaanderen hopeloos marginaliseren.

Ik vrees voor de Kerk in Vlaanderen het ergste. Het zijn op zichzelf eerbare pogingen, die echter in deze situatie gedoemd zijn om jammerlijk te mislukken. Ten eerste is het allemaal "too little too late", en daarnaast is er een onoverbrugbaar generationeel probleem. Immers, het overgrote deel van de nog belijdende katholieken bestaat uit 60-plussers, die er binnen 1 generatie niet meer zullen zijn. De generatie erna is verloren, wegens de in stilte voortsluimerende en nu aan de oppervlakte gekomen schandvlek. De generatie die daarna komt is, zoals gezegd, ongelovig, onverschillig of overgestoken. Hetzelfde geldt voor de vrijwilligers en diakens die zich inzetten voor de dagelijkse werking en geestelijke beleving binnen de kerk.

De schade is dus ontzettend, enorm. Wil de Kerk in Vlaanderen overleven, is het de hoogste tijd voor een nieuwe evolutie, of beter, een revolutie. Er moet veel gebeuren, op alle fronten, en snel: mea culpa slaan, de schuldigen aanwijzen en bestraffen, de slachtoffers bijstaan en ondersteunen, beloven dat het niet meer zal gebeuren, de structuren en controlemechanismen aanpassen dat het niet meer kán gebeuren, broodnodige hervormingen doorvoeren om zich aan te passen aan de moderne tijd, de jongere generaties op hun maat en manier aanspreken met een waardevolle christelijke boodschap, en last but not least het celibaat afschaffen. Zo'n allesomvattend plan van aanpak met dringende ingrijpende acties kan misschien de oplossing betekenen. Het is de enige oplossing die ik zie. En de Kerk heeft heeft al bewezen dat het zulke (r)evoluties aankan: het heeft de Verlichting en Vaticanum II met succes doorgemaakt en overleefd.

Ironisch genoeg valt deze loodzware en moeilijke taak nu te beurt aan de erg conservatieve nieuwe aartsbisschop Léonard. Hoe intelligent hij ook is, ik vrees echter dat hij het niet zal doen, het niet zal kunnen. En de Kerk (Benedictus XVI, de curie, de bisschoppensynode) evenmin. Nochtans dringt de tijd, in Vlaanderen maar ook in heel West-Europa: kerkgebouwen staan al leeg, er zijn haast geen priesters meer, kennis en ervaring gaat verloren. Waar wacht de Kerk op? Op een sterke, visionaire, jonge paus misschien?