Een studie van recente revoluties

"Wordt 2011 het 1989 van de Arabische wereld?" las ik onlangs ( http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=B135J64L ). Er is nog maar pas een revolutie in Tunesië geweest (zie http://willemgijsels.blogspot.com/2011/01/meer-transparantie-dankzij-internet.html ), of de revolutie is aan de gang in Egypte. Het regime heeft het ook wel aan zichzelf te danken, want gebrek aan veranderingen (hervormingen, politieke openheid, verminderen van corruptie, kortom evolutie) leiden op den duur tot revolutie. Te laat wakker geschoten, en "too little, too late". Of om het in huis-tuin-en-keukentaal te zeggen: als de druk niet van de ketel kan, ontploft hij.

Maar niet alleen in Egypte rommelt het. Alle min of meer totalitaire regimes overal ter wereld volgen deze regimecrisis-die-revolutie-wordt, omdat het misschien ook van toepassing wordt op hen. In China wordt de zoekterm "Egypte" geweerd in zoekresultaten. In Israël hebben ze schrik dat het overslaat naar de Gazastrook, en naar alle Palestijnen in Israel of de bezette gebieden. En ik ben zeker dat er in Noord-Korea, Birma en andere Aziatische landen, in Paki-, Turkmeni- en Oezbeki- en Kyrgi- en andere "stan"'s (="land" in het Farsi) in die regio, in Marokko en andere Arabische landen, in Mozambique en andere Afrikaanse landen, in Venezuela en andere Midden- en Zuid-Amerikaanse landen, ook erg hard nagedacht wordt over wat er moet gedaan worden.

Want het is duidelijk dat té ver gaan in controle (onderdrukking, geen democratie) en corruptie (vriendjespolitiek, zelfverrijking) bij totalitaire regimes niet kan blijven duren. Tot op zeker niveau kunnen totalitaire regimes zich lange tijd handhaven en bestendigen. Zeker wanneer de bevolking enige veranderingen merkt (ook al is het een doekje voor het bloeden), en geen honger lijdt (dat wisten de Romeinen al met hun "panem et circenses"). Maar in de praktijk blijkt die kunst totnogtoe (gelukkig) niet eeuwig beheersbaar op lange termijn, al slaagden individuele leiders (denk b.v. aan Mobutu) er wel heel hun leven lang in. Na een tijd komt er altijd verandering.

Wanneer men echter overdrijft, komt er sneller een keerpunt. Het ongenoegen groeit, onrust broeit. Revolutionair gas hoopt zich op en kan plots ontbranden door 1 toevallige protestvonk. 1 ogenschijnlijk onbelangrijke gebeurtenis is genoeg. Zoals die Tunesiër die zichzelf in brand stak en de Jasmijnrevolutie mee ontketende (Jan Palach deed dat ook in Praag in '68 maar toen mislukte daar de opstand). In hetzelfde bovenstaande artikel las ik de vergelijking met die vlinder over het Amazonewoud. Een verwijzing naar de chaostheorie, waarin wordt gesteld dat een vleugelslag van een vlinder boven de Amazone het weer ook bij ons beïnvloedt. Wiskundigen en experten in niet-lineaire dynamica zullen zeggen dat dat in theorie klopt. Maar alle ingenieurs zullen zeggen dat het effect verwaarloosbaar is. En aan de andere kant zullen er zijn die het effect overdrijven -- tiens, ik denk hier spontaan aan homeopaten en al die verdunningen van actieve agentia in homeopathische middelen? In elk geval, de vergelijking met de chaostheorie is wel raak omdat het bij revoluties en regimewissels óók om chaos gaat!

Ook de westerse landen, die de uitvinders zijn van Democratie én van het Internet (beide met hoofdletter), kijken nauwgezet toe. Niet zozeer uit schrik dat hun regime wordt omvergeworpen -- al is er daar ook vaak iets op aan te merken. Wel om de stabiliteit en veiligheid op wereldschaal te garanderen (waar zitten de kernraketten?), om humanitaire rampen te voorkomen (burgeroorlog, guerrillatactieken, hongersnood), om de rechten van de burgers te vrijwaren (mensenrechten, democratische waarden, vermijden van fundamentalisme -- dat laatste sinds de val van de Sjah in Iran in '79). Daarom belde gisteren Obama naar Mubarak dat hij nú moet opkrassen. We zullen zien of dat gebeurt.

Maar meer in het algemeen is het interessant om allerlei al dan niet gelukte revoluties en regimewissels van de laatste decennia eens van dichterbij te bekijken. Er zijn er veel geweest (voor een lijstje, kijk op http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_revolutions_and_rebellions ). Zonder ze allemaal te bestuderen of zelfs maar te overlopen, zijn er verschillen te onderscheiden, maar ook parallellen te trekken. Ik geef er 1 van elk.
Een gelijkenis is dat telkens dezelfde truken worden gebruikt om de intellectuele en fysieke logistiek van tegenstanders te blokkeren: de media controleren, internettoegang filteren, gsm-verkeer limiteren, social networking sites (twitter, facebook,...) blokkeren, het openbaar vervoer lam leggen, politie en leger laten intimideren, oppositieleiders huisarrest geven, journalisten en bloggers oppakken, desinformeren en demagogisch misleiden en propaganda gebruiken, enzovoort.
Een verschil is dat het leger op de eigen bevolking loslaten "not done anymore" is de laatste jaren, en dat er vreedzamere transities zijn gebeurd. Het leger werd vroeger meer tegen de bevolking misbruikt, maar tegenwoordig doen regimes onder druk dat niet zo makkelijk meer, of gehoorzaamt de legertop niet zo makkelijk meer. Dat komt door de internationale nieuwsverslaggeving en druk, maar ook doordat er gerechtshoven zijn ontstaan die misdaden tegen de mensheid/menselijkheid (welke term is nu juist? en is het in het Engels "crimes against humanity/humans"?) onderzoeken, b.v. de ad-hoc tribunalen (Rwanda-tribunaal, Joegoslavië-tribunaal) en nog meer belangrijk, het permanente Internationaal Strafhof (International Criminal Court) in Den Haag. En een legerleiding is ook niet dom. Zij krijgen niet de eer of de aandacht maar moeten het vuile werk opknappen. Maar omdat zij net onder de politieke leiders staan, worden ze mee (of zelfs in de plaats) aangeklaagd en veroordeeld voor hun aandeel. De laatste keer dat dit succesvol (voor het regime) gebeurde, was op het Tienanmen-plein. Of het Plein van Hemelse Vrede, achteraf bekeken een toepasselijke naam daar waar zoveel slachtoffers vielen.
En zo komen we terug bij Egypte. Want nu is de opstand op het Tahrir-plein. Of het Plein van de Bevrijding -- een zo mogelijk nog méér toepasselijke naam!

Bij het analyseren van gelijkenissen en verschillen ontwaar ik iets als een universeel scenario in de machtspolitiek. Het gaat als volgt:
- een leider met een beweging komt aan de macht (door staatsgreep, gecontroleerde machtswissel, of vrije verkiezingen)
- er wordt een regering gevormd
- er komen regeerbeslissingen (zij het veranderingen, zij het een voortzetting van het bestaande)
- de macht corrumpeert (een minderheid geniet privileges -- maar dat kunnen veel mensen zijn, denk b.v. aan de Stasi-informanten in de voormalige en onzalige DDR)
- de corruptie en vriendjespolitiek begint uit de hand te lopen (een meerderheid lijdt of merkt de privileges teveel op) en totalitaire maatregelen (b.v. controle van de media) zijn nodig om de controle te bestendigen
- er worden slechts mondjesmaat hervormingen doorgevoerd die geen uitlaatklep geven aan wat er broeit
- een aanleiding of vonk (gebeurtenis of reeks gebeurtenissen) zet de toestand in lichterlaaie.
Dan dreigt de revolutie, en daarin gebeurt vanalles:
- het regime sluit zowel de intellectuele (media, internet, gsm) als fysieke (treinen, transport) logistiek af, voor zover dat nog niet gebeurd was
- het regime misbruikt macht om opposanten te doen verdwijnen (vroeger terechtstellen, nu meer huisarrest)
- het regime schakelt politie, leger, en veiligheidsdiensten in om de toestand onder controle te houden (het leger keerde zich vroeger meer tegen het eigen volk, maar nu minder)
- opposanten proberen zich te verenigen en zich te organiseren, hun mening te verkondigen en steun vanuit het buitenland te vragen
Op dat punt kan er niet meer worden voortgeboerd zoals voordien. En er zijn dan maar 2 mogelijkheden:
- ofwel duren de protesten voort en beginnen andere partijen hun kar te keren, en komt er radicale verandering.
- ofwel verliest de beweging stoom (door tegenwerking, te weinig volhardende mensenaantallen, gebrek aan steun vanuit het buitenland) en ziet het regime zijn kans schoon, en wordt de opstand neergeslagen -- met mogelijk later opnieuw revolte.
Er zijn voorbeelden van beide scenario's, denk aan Roemenië respectievelijk China (maar er zijn er meer!)
Radicale verandering kan later misschien even slecht of nog slechter blijken dan voorheen (met dan kiemen voor een nieuwe revolte), of anders kan ze de zaken verbeteren, waardoor de mensen beter af zijn.
Bij het neerslaan van een opstand is de enige kans op succes als het grondig en hardvochtig gebeurt. Om de opposantenbeweging helemaal de kop in te drukken. Dan moet er een totalitaire politiestaat gecreëerd (als die er nog niet was) om het niet opnieuw te laten gebeuren. Daarbij dreigen er misdaden tegen de mensheid/menselijkheid te gebeuren, waardoor de leiders internationale paria's worden en zich bijna nergens meer kunnen laten zien. En in de praktijk levenslang opgesloten zitten in eigen land (of toch ongeveer), zij het dan in alle luxe. Maar bij zo'n onderdrukking worden ook de kiemen van een volgende revolte al gelegd. Het is een kwestie van tijd en een nieuwe gelegenheid (b.v. Hongaarse opstand in '56 of de Praagse Lente in '68). Of -- en dat kan ook -- het regime moet daadwerkelijk tot inkeer komen en veranderingen doorvoeren waardoor de situatie beter wordt en de grieven weggenomen of verminderd (ik denk hierbij enigszins aan Polen met Jaruzelski eind jaren '80 en Zuid-Afrika en zijn Waarheidscommissie begin jaren '90).

En in België? Is daar een opstand aan de gang? Voor de duidelijkheid, ik ben geen voorstander van revolutie, en nog minder van revolutie met geweld. Maar ook hier is door de Franstalige "non"'s de afgelopen jaren de druk op de ketel van Vlaamse verzuchtingen teveel opgelopen, met het verkiezingsresultaat in Vlaanderen als gevolg. De Franstaligen hebben het ook aan zichzelf te danken waar ze staan. Immers, waarover gepraat werd voor een staatshervorming in 2007 ging veel minder ver dan waarover nu gepraat wordt. En door "too little, too late" te willen aanpassen, wordt de polarisatie mettertijd enkel groter. Ik ben niet overtuigd dat de tijd in het nadeel speelt van N-VA. Er zijn niet alleen 2 economische snelheden in België, maar ook 2 algemene en politieke visies: verandering in Vlaanderen, behoud in Wallonië. Al beseffen de Franstalige politici wel dat verandering (o.a. responsabilisering) nodig is, om het goede (verworven sociale rechten, welvaarts- en verzorgingsstaat) te behouden -- zoals Tomasi di Lampedusa zei.
Wat er zal gebeuren in België, weet ik niet. Zonder echter een strikte parallel te willen trekken met revoluties tegen totalitaire regimes, zijn er echter toch wel enige vergelijkingspunten:
- er zijn dingen die niet efficiënt verlopen, er zijn vriendendiensten en corruptie, er is gebrek aan responsabilisering
- uitblijven van verandering (geen ingrijpende maatregelen, geen grote staatshervorming) zorgt voor groter wordende druk op de ketel
- de niet opschietende onderhandelingen voor een staatshervorming doen de VLD de stekker eruit trekken, hetgeen de aanleiding is tot de verkiezingen en de historische overwinning van N-VA in Vlaanderen ( http://willemgijsels.blogspot.com/2010/10/nieuwe-gevestigde-orde-in-vlaanderen.html ).
Maar daar houdt het vergelijken hopelijk op, want wat er verder kan gebeuren minder fraai worden. In dat opzicht las ik dat Vlaams Parlementsvoorzitter en N-VA'er Peumans al in Wallonië werd lastiggevallen, en ik hoorde al dat francofonen ten noorden van Antwerpen zich erg ongerust maken. De polarisatie is toegenomen, de standpunten verscherpt, de sfeer meer en meer verziekt. Er staat ook in België iets te gebeuren, maar wat? Alleszins ook hier niet gewoon voortboeren zoals voordien.
(foto: blogspot.com)